Wraz ze zmianami w szkolnictwie, które dotyczą również doradztwa zawodowego, pojawiło się wiele niewiadomych. Padają pytania, jak nowe doradztwo ma wyglądać, kto ma się nim zajmować i w jaki sposób je przeprowadzić. 

 

Doradztwo po reformie

Reforma szkolnictwa nieść będzie ze sobą przez następne lata wiele zmian. Likwidacja gimnazjów, ośmioletnie szkoły podstawowe, czteroletnie licea, pięcioletnie technika, szkoły branżowe I i II stopnia, szkoły policealne, jak również nowe podstawy programowe, ramowe plany nauczania – to tylko te najbardziej oczywiste.

Nowe ramowe plany nauczania obowiązują:

  • od roku szkolnego 2018/2019 w klasach I, II, IV, V, VII i VIII szkoły podstawowej, branżowej szkole I stopnia, szkole policealnej i szkole specjalnej przysposabiającej do pracy;
  • od 1 września 2019 r. w czteroletnim liceum ogólnokształcącym i w pięcioletnim technikum;
  • od 1 września 2020 r. w branżowej szkole II stopnia.

Te zmiany dotyczą również doradztwa zawodowego w szkołach. W klasach VII i VIII szkoły podstawowej przewidziane są godziny na realizację zajęć edukacyjnych z zakresu doradztwa zawodowego w wymiarze minimum 10 godzin w każdej klasie w danym roku szkolnym, zaś w liceum ogólnokształcącym, technikum, branżowej szkole I stopnia przewidziane jest minimum 10 godzin w całym cyklu kształcenia na klasę. Ewentualne pogłębienie czy rozszerzenie treści z zakresu doradztwa zawodowego można realizować na godzinie wychowawczej, lekcjach przedmiotowych oraz zajęciach dodatkowych. Warunkiem jest jednak kompatybilność treści z zakresu doradztwa z podstawą programową danego przedmiotu.

Od 1 września 2017 r. obowiązuje rozp. MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz. U. z 2017 r.; poz. 1575), które w §21 określa kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach i placówkach określonych rozporządzeniem.

§ 21. 1. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach i placówkach, o których mowa w § 3 ust. 1, § 4 ust. 1 i § 10, posiada osoba, która ukończyła:

1) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, w zakresie doradztwa zawodowego, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

2) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na dowolnym kierunku (specjalności), i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

2. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach, o których mowa w § 4 ust. 1, posiada również osoba, która ukończyła:

1) studia pierwszego stopnia w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

2) studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

3. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach i placówkach, o których mowa w § 15–17, posiada osoba, która ma kwalifikacje określone w ust. 1 lub 2, a ponadto ukończyła studia wyższe, studia podyplomowe, zakład kształcenia nauczycieli lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów lub rodzaju placówki.

   

Program dla doradztwa

W bieżącym roku szkolnym zajęcia z obszaru doradztwa zawodowego powinny być realizowane na podstawie programu nauczania. Opracowuje go nauczyciel prowadzący te zajęcia, a do użytku dopuszcza dyrektor szkoły po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej.

Według ustawy Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r. program musi zawierać informacje na temat zawodów, kwalifikacji i stanowisk pracy oraz możliwości uzyskania kwalifikacji zgodnych z potrzebami rynku pracy, a także predyspozycjami zawodowymi. Natomiast treści programowe z zakresu doradztwa zawodowego realizowanego opisuje Rozporządzenie MEN z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1675).   

   

Z doradzania na proces

Celem doradztwa edukacyjno-zawodowego nie jest jednorazowa pomoc w podjęciu decyzji o wyborze szkoły czy zawodu. To proces, który ma na celu uczenie podejmowania słusznych decyzji w obszarze edukacyjno-zawodowym. Aby skutecznie zaplanować swoją ścieżkę edukacyjno-zawodową i uniknąć tym samym błędnych decyzji, należy poznać siebie, zrozumieć, kim się jest. Umiejętność rozpoznawania swoich kompetencji, umiejętności, zainteresowań, talentów oraz mocnych stron jest bardzo ważna przy wyborze przyszłej formy i kierunku edukacji oraz satysfakcjonującej pracy. Cytując R. Bolles'a: 

Większość poszukujących, którym nie udało się znaleźć wymarzonej pracy, poniosła klęskę, nie dlatego, że za mało wiedzieli o rynku pracy, ale dlatego, że za mało wiedzieli o sobie.

Według teorii rozwoju zawodowego Donalda Supera czas od narodzin do 13-15 roku życia to tzw. okres WZROSTU u dziecka. Jest to okres charakteryzujący się rozwojem uzdolnień, postaw, zainteresowań i potrzeb. Kształtuje się wówczas obraz samego siebie. W okresie wzrostu dzieci zyskują także orientację w świecie pracy, po to by przygotować się do etapu określania swoich preferencji zawodowych, który rozpoczyna się po 15. roku życia. Przed nami doradcami piękne i zarazem niełatwe zadanie, aby pomóc młodym ludziom w odkrywaniu siebie, nie narzucając im przy tym swojej wizji w postaci rad, wartości i przekonań o życiu i „słusznych” drogach wyboru. Aby to ułatwić w kolejnych artykułach zaproponujemy różnorodne formy pracy, które można wykorzystać w pracy z uczniami.

Jako doradcy zawodowi czy nauczyciele zajmujący się obszarem doradczym mamy szansę na odkrywanie świata drugiego człowieka. Poznając go, poznajemy też siebie i rozwijamy swoją wrażliwość. Uczymy się odpowiedniej komunikacji, poznajemy własne preferencje, zasoby i to jacy jesteśmy – często nie jest to łatwe.

W stawaniu się profesjonalnym doradcą edukacyjno-zawodowym, kluczową rolę pełni praktyka. Nie wystarczą jednak studia z doradztwa, kursy i udział w innych formach doskonalenia zawodowego, ani gromadzenie kwestionariuszy, testów i scenariuszy ćwiczeń, jeśli nie zrozumiemy siebie. Warto chwilę przystanąć i zastanowić się:

  • Co w mojej obecnej pracy najbardziej lubię?
  • Co mi sprawia najwięcej przyjemności?
  • Co jest wyjątkowe w tym, co robię?
  • Co jest moim głównym zasobem w pracy?
  • Czy jest coś co chciałbym zmienić?

Podstawą jest również rozumienie samego procesu pomocy oraz umiejętność podążania „za” uczniem i stwarzania mu takich warunków, aby potrafił odnaleźć odpowiedzi na pytania o kluczowe kwestie życiowe. Niewątpliwie przydaje się tu stosowanie narzędzi coachingowych i to zarówno w procesach grupowych, jak i indywidualnych. Wzbogacą one obszary rozumienia uczniów, ale i siebie.

Ken Robinson tak mówi o swoich doświadczeniach z konsultowaniem planowanej ścieżki kariery: 

Doradca do spraw zawodu nie pomógł mi, bo tak naprawdę na mnie nie patrzył. Patrzył na ogólną listę zawodów i starał się mnie do niej dopasować.

Współczesne doradztwo edukacyjno-zawodowe w przeciwieństwie do tradycyjnego doradztwa (w którym celem jest między innymi projektowanie linearnych ścieżek kariery), zbliża się w swoich założeniach i metodach właśnie do coachingu, szczególnie coachingu kariery i life coachingu.

Zajęcia, które Państwo prowadzicie lub będziecie prowadzić, mają szczególne znaczenie w dzisiejszych czasach. Przed młodymi ludźmi wiele wyzwań edukacyjnych i zawodowych, w których naprawdę potrzebują dużego wsparcia. W dobie stałej zmienności otoczenia, globalizacji, rozwoju technologii i konsumpcji, a także bogatej oferty edukacyjnej i zawodowej, człowiek nierzadko zaczyna się gubić. Wybór zawodu staje się procesem, sekwencją decyzji podejmowanych na przestrzeni wielu lat życia, a nie jednorazowym wyborem. Dlatego młodzież w tym nielinearnym i zmiennym świecie potrzebuje jakichś drogowskazów i wsparcia, aby nauczyć się świadomie planować swoją ścieżkę edukacyjno-zawodową. Powinna nauczyć się uwzględniać przy tym własne zasoby, to, co dzieje się w systemie oświaty i na rynku pracy.

Kolejne teksty, które zaproponujemy Państwu w ramach tego cyklu artykułów, dotyczyć będą różnorodnych tematów związanych z doradztwem edukacyjno-zawodowym. Wskażemy, jak krok po kroku realizować Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego. Podpowiemy, jak zaangażować grono pedagogiczne i rodziców, czyli jak ciekawie włączać treści doradcze w lekcje przedmiotowe i wychowawcze. Przedstawimy pomysły na ciekawe zajęcia z doradztwa zawodowego dla młodzieży oraz opowiemy, czym jest coaching w doradztwie edukacyjno-zawodowym i jak go wykorzystywać w pracy z młodymi ludźmi. Udostępnimy Państwu wiele inspiracji, coachingowych narzędzi, które będziecie mogli wykorzystać na swoich zajęciach. Wierzymy, że kolejne artykuły będą pomocne w pracy z młodzieżą i staną się inspiracją w budowaniu własnego warsztatu pracy.

   

Anna Konkel-Zając

Certyfikowany doradca edukacyjno-zawodowy, coach kariery, trenerka biznesu i nauczycielka. Pracuje z młodzieżą i dorosłymi w formie indywidualnej i grupowej. Członek Stowarzyszenia Doradców Szkolnych i Zawodowych. Koordynator doradztwa zawodowego w warszawskim gimnazjum. Współprowadzi warsztaty dla młodzieży z nowoczesnego doradztwa edukacyjno-zawodowego z elementami coachingu i z zarządzania sobą w czasie. Jako ekspert współpracuje z pismem młodzieżowym COGITO, portalem poświęconym nowoczesnej edukacji Edunews.pl oraz z Wydawnictwami Szkolnymi i Pedagogicznymi (WSiP).